«Νομίζεις ότι οι άνθρωποι φεύγουν αν είναι ευτυχισμένοι;»

Είχε τα χέρια πίσω από το κεφάλι του, σαν μαξιλάρι και κοιτούσε κατάματα την άβυσσο με τα αμέτρητα, παιχνιδιάρικα μάτια από πάνω του. Χαμογέλασε. Του άρεσε να σκέφτεται τα αστέρια σαν μάτια που λαμπύριζαν. Ο Τοσκίλ ήταν ακουμπισμένος με την πλάτη στη γέρικη ιτιά. Κοίταξε τον κο Ρεμ χωρίς να μιλάει, αφήνοντας τον άνεμο να ψυθιρίσει μια απάντηση με τα φύλλα.

«Δεν θά πρεπε» συνέχισε τελικά συνοφρυωμένος ο κος Ρεμ. «Είναι χαζό. Θα έπρεπε να μένουν εκεί που είναι ευτυχισμένοι. Κι αν δεν μπορούν να το δουν, τότε...»
«Τι; Να τους το πεις εσύ; Να τους το επιβάλλεις; Κοίτα που είσαι, Φέρμι. Κάποιος πίστευε για σένα ότι θα ήσουν ευτυχισμένος αν δεν ήσουν εδώ. Κάποιος στο επέβαλλε. Κι όμως κοίτα που είσαι.»

«Δεν μιλάω για αυτό. Μιλάω για τα άτομα, όχι για μια κοινωνία.»

«Το ίδιο είναι.»

«Δεν είναι. Η ευτυχία είναι πολύ προσωπικό ζήτημα.»

«Ακριβώς. Δεν μπορείς εσύ να πεις σε κάποιον αν είναι ή όχι ευτυχισμένος.»

«Μα αν το έχεις δει, αν το έχεις ζήσει...»

«Περισσότερο από τον ίδιο; Ξέρεις καλύτερα από εκείνον; Και για να απαντήσω στην ερώτησή σου. Όχι. Δεν νομίζω ότι οι άνθρωποι φεύγουν όταν είναι ευτυχισμένοι. Κι ακόμα κι αν το κάνουν, γυρνάνε σε αυτό που τους έκανε ευτυχισμένους. Έτσι μόνο μπορείς να καταλάβεις και αν τελικά κάποιος ήταν ευτυχισμένος. Όταν αποζητά αυτό που τον έκανε έτσι.

«Νομίζω ότι είναι υποχρέωση του ανθρώπου να είναι ευτυχισμένος» συνέχισε τελικά ο ίδιος ο κος Ρεμ. «Αν υπάρχει κάτι, κάποιος εκεί πάνω, πιστεύω μόνο αυτή την απαίτηση μπορεί να έχει.»

«Δεν νομίζω ότι έχει απαιτήσεις. Ελπίδες ίσως. Αντίστοιχα και οι άνθρωποι δεν έχουν υποχρεώσεις. Θα ήταν βασανιστήριο να υπάρχει κάποιος με ελεύθερη βούληση και υποχρεώσεις. Αναπόφευκτα θα προδώσει κάτι από τα δύο.»

Ο κος Ρεμ γέλασε, καθαρά, δυνατά. Δεν υπάρχει πιο όμορφος ήχος από ένα γέλιο που σπάει μια σιωπή.  «Τώρα ποιος σκέφτεται πολύ, φίλε μου;» είπε γελώντας ακόμα κι ύστερα σοβάρεψε. «Εγώ πάλι πιστεύω πως έχει υποχρεώσεις ο άνθρωπος. Η ελευθερία του έγκειται στο να τις διαλέγει.»

«Η συζήτηση ξεκίνησε από το αν υπάρχει θεός.»

«Μα, σου απάντησα. Αν υπάρχει θεός, τότε είναι όλα. Για να είναι όλα, είναι αναγκαστικά κι εμείς. Για να είναι εμείς, κάνει επιλογές και ζει τις επιπτώσεις. Κλαίει όταν κλαίμε, γελάει όταν γελάμε, πονάει όταν πονάμε, ανακουφίζεται όταν ανακουφιζόμαστε. Αλλά υπάρχει πολύ πόνος στον κόσμο και τον προκαλούμε εμείς στους εαυτούς μας. Αν υπάρχει θεός, είναι ό,τι πιο δυστυχισμένο υπάρχει κι εμείς είμαστε οι τύραννοί του.»

«Δεν καταλαβαίνω που το πας» είπε ο Βάρδος, ενώ το ύφος του πρόδιδε το αντίθετο, όπως χαμογελούσε συγκρατημένα κοιτάζοντας το φίλο του. «Τι σχέση αυτό έχει με την ελευθερία μας να διαλέγουμε;» Εκείνος αναστέναξε θλιμμένα.

«Επειδή περνάει ό,τι περνάμε» είπε τελικά, «αναπτύσεται και υπάρχει μαζί μας. Η μόνη απαίτηση, ή μάλλον ελπίδα όπως είπες, που μπορεί να έχει είναι να είμαστε ευτυχισμένοι. Και ο μόνος τρόπος να είμαστε ευτυχισμένοι, πραγματικά ευτυχισμένοι, είναι να το διαλέξουμε. Δεν νομίζω ότι ήταν ποτέ κανείς ευτυχισμένος χώρις να ζει τις επιλογές του. Ικανοποιημένος, ίσως, βολεμένος. Αλλά όχι ευτυχισμένος. Αν υπάρχει θεός τότε είναι ο μεγαλύτερος πρεσβευτής της ελεύθερης βούλησης, γιατί αυτή είναι η λύτρωσή του.»